ادب پوشش
پدیدآورندگان :
مرتضوی، سید ضیاء
تولد : 1337
نشریه :پیام زن
قسمت شانزدهم.
فرهنگ و اندیشه / حدیث نور در محضر خورشید «درسهایی از تفسیر سوره نور» «قسمت شانزدهم» ادب پوشش
سیدضیاء مرتضوی
«قُلْ لِلْمؤمنینَ یَغُضُّوا مِنْ أبصارِهم و یَحْفَظُوا فُروجَهُمْ ذلکَ اَزْکی لَهُمْ،
اِنَّ اللّهَ خبیرٌ بِما یَصْنَعُون و قُلْ لِلْمؤمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أبْصارِهِنَّ و یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ
و لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ اِلاّ ما ظَهَرَ مِنها و لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ علی جُیُوبِهِنَّ
و لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ اِلاّ لِبُعُولَتهِنَّ أوْ آبآئِهِنَّ أوْ آبآءِ بُعُولَتِهِنَّ أوْ أبْنآئِهِنَّ أوْ أبنآءِ بُعُولَتهِنَّ
أوْ اِخْوانهِنَّ أوْ بَنی¨ اِخوانِهِنَّ أوْ بَنی اَخَواتِهِنَّ أوْ نِسائِهِنَّ أوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ
أوِ التابِعینَ غَیْرِ اُولِی الاِرْبَةِ مِنَ الرِّجالِ أوْ الطِّفْلِ الذَّینَ لَمْ یَظْهَروا علی عَوْراتِ النساءِ
وَ لا یَضْرِبْنَ بِأرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفینَ مِنْ زینَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إلیَ اللّهِ جمیعا
أیُّها الْمُؤمِنونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ». «آیات 30 و 31»
مدتی این مثنوی تأخیر شد
از شماره 89 مجله که در مرداد ماه 1378 منتشر شد و پانزدهمین درس تفسیر سوره نور را پیش روی خوانندگان محترم میگذاشت، اینک درست سه سال میگذرد. تراکم مشغلهها و بیتوفیقی این قلم، ما را از ادامه بحث، آن هم در میانه آیات نگاه و حجاب، باز داشت و اینک دوباره به توفیق الهی فرصتی است که در «محضر خورشید» زانوی ادب زنیم و از تابش سوره نور، گرمی و روشنایی گیریم و به قدر طاقت خویش کورسویی به کلبه وجود خود بتابانیم.
در مقدمه آخرین قسمت، به عنوان شرح کلی این آیات آوردیم:
«ورود به محلهای مسکونی و غیر مسکونی دیگران و اماکن عمومی، موضوعی بود که در سه آیه پیش آمد و شرح آن گذشت. در این بخش، دو آیه مورد بحث، ضمن تأکید بر ضرورت پاس داشتن از ادب چشم و خودداری از نگاههای آلوده و صیانت دامن خویش از نگاه دیگران، توسط مردان و زنان باایمان، نخست حکم الزامی پوشش اسلامی را برای بانوان مسلمان بیان میکند و سپس مواردی را که از این حکم کلی، استثنا شده بازگو مینماید. آیه نخست، بیانکننده وظیفه مردان مسلمان و آیه دیگر بازگوکننده مسؤولیت شرعی بانوان مسلمان میباشد؛ مسؤولیتی که به یک معنا از حساسیت بیشتر و ظرافت فزونتری برخوردار است.»
در همان جا و بلافاصله پس از توضیح بالا افزودیم: «به خاطر پرهیز از طولانی شدن بحث، شرح و بسط بخشی از آیه دوم را که مربوط به مسأله پوشش است در قسمت آینده خواهیم آورد ...».
اینک پس از سه سال کامل، زمان عمل به وعده فرا رسیده است! زمانی که طبعا مجله خوانندگان جدیدی دارد که حتی خبر از قسمتهای قبل ندارند، چه رسد به حضور ذهن نسبت به مباحث آیات پیشین و دو آیه مورد بحث. جهت اطلاع علاقهمندان یادآور میشود درسهای گذشته تفسیر سوره مبارکه نور طی سالهای 1376 تا 1378، به ترتیب در شمارههای 61، 62، 64، 65، 66، 67، 69، 71، 72، 75، 77، 79، 81، 86 و 89 پیام زن آمده است. البته مجله در فاصله وقفه یادشده، مقالات مفید فاضل محترم جناب آقای محمد سروش محلاّتی را در موضوع نگاه، طی دوازده قسمت تقدیم علاقهمندان کرده است که علاقهمندان میتوانند به شمارههای 94 تا 106 مجله مراجعه کنند.
مراجعه به قسمتهای پیشین بحث نشان میدهد روش کلی ما در شرح و تفسیر آیات سوره نور به این گونه است که به ترتیب آیات سوره، یک یا دو یا سه آیه را که از نظر موضوع با هم تناسب دارند، موضوع بحث قرار داده و پس از «شرح کلی» به تبیین و ارائه «نکات ادبی» آن میپردازیم. سپس به «شرح تفصیلی» فرازهای آیه یا آیات مورد بحث میپردازیم. و در پایان برخی «روایات» را در شأن نزول آیه یا متناسب با موضوعات بحث بازگو میکنیم. «شرح کلی» اجمالی و «نکات ادبی» دو آیه مورد بحث، به تفصیل در قسمت پانزدهم آمده است. همچنان که «شرح تفصیلی» آیه نخست و فراز «و قُلْ للمؤمنات یَغْضُضْنَ مِنْ أبْصارِهنَّ و یَحْفَظْنَ فُروجَهُنَّ» به همراه روایات مربوط به آن نیز در قسمت قبل آمده است. بویژه بحث «نکات ادبی» دو آیه موضوع بحث، که گفتههای قابل توجهی را به خود اختصاص داده است و طبعا فرصتی برای دوبارهگویی آنها نیست. از اینرو، آنچه در این قسمت میآید «شرح کلی» و «شرح تفصیلی» ادامه بخشی از آیه دوم و روایات مربوط به آن است که در واقع در جهت تکمیل قسمت قبل میباشد. پیوستگی بحث از یک سو و طولانی بودن آن از سوی دیگر، چارهای جز ارائه آن در سه قسمت باقی نمیگذاشت، اما سه قسمتی که فقط سه سال، یعنی 36 شماره مجله میان قسمت اول و دوم آن فاصله افتاد! امید میرود این توضیح مبسوط، چارهساز بخشی از تقصیر در تأخیر باشد.
* * *
شرح کلی:
در دومین آیه مورد بحث، پیامبر(ص) مأموریت مییابد به زنان مسلمان بگوید از نگاههای آلوده و حرام چشم فرو بندند و دامن خود، نگه دارند. کما اینکه در آیه نخست چنین فرمانی، مردان را موظف به حفظ دیده و دامن میکرد. آن گاه طی چهار فراز به مسأله مهم پوشش و پرهیز از خودنمایی دستور میدهد:
1ـ بانوان مسلمان زینت خود را جز آن مقدار که آشکار است، نمایان نکنند.
2ـ پوشش و روسری خود را تا گردن و قفسه سینهاشان بیندازند.
3ـ زینت خود را جز برای دستههایی از اشخاص، نمایان نسازند.
4ـ به گونهای راه نروند که زینت پنهان آنان را آشکار سازد.
و در پایان از همه مسلمانان میخواهد که به امید رستگاری به سوی خدا بازگردند و توبه کنند.
نقطه مشترک و اجمالی فرمانهای یادشده، این است که زنان مسلمان خود را بپوشانند و زینت خویش آشکار نسازند، جز آنچه آشکار است و جز برای دستههایی از افراد که در آیه به صراحت از آنان نام برده شده است.
اینکه زینت مورد نظر در آیه چیست و زینت آشکار کدام است، پرسشهایی است که از سوی مفسّران و نیز فقها یکسان پاسخ داده نشده است. چنان که در بیان مصادیق استثنای دوم نیز در میان آنان اختلاف نظر هست.